Ներգաղթել է Հունաստանից 1947-ին / Ապրում է Նորթ Հոլիվուդում, ԱՄՆ

Եվգենիա Կակաչյան

Հինգ տարեկան էի, որ Հունաստանից վերջին քարավանով եկանք Հայաստան: Հայրս վեջիններից էր, որ կարողացավ հաջողացնել եւ գալ: Շատ հայրենասեր էր, անպայման ուզում էր գալ: Լավ գործի էր, էնտեղ կոշիկի ֆաբրիկա ուներ, անուն ուներ։ Իրա աշխատողներին էլ բերեց, Գերմանիայից մեքենաներ գնեց, որ միասին էլի աշխատեն: Իրան խոսք էին տվել՝ Հայաստանում թույլ կտանք աշխատես: Ոգեւորված եկավ ու անմիջապես երկհարկանի տուն սարքեց գաջի գործարանի մոտ: Նաև խոստացած արտելը տվին, սկսեց աշխատել, բայց երկար չտեւեց:

Աքսորը հիշում եմ, որոշ բաներ էլ պատմելով եմ հիշում: Եկան զինվորականներ գռուզավիկով (բեռնատար), ասացին, որ խուճապի չմատնվենք: Հայրս կարծեց, թե միայն իրեն են տանում, իսկ մայրս ասաց. «Չվախենա՛ս, ուր էլ գնանք՝ ընտանիքով ենք գնալու»։ Մի զինվորականը լավ մարդ էր, ասաց՝ իրար մի անցեք, մեկ ա պիտի աքսորվեք: Պապաս դաշնակ էր եղել, նաև շատ ունեւոր էր եղել. իբր դա էր պատճառը:

Հորս ասացին, որ հետը վերցնի արհեստի բոլոր գործիքները, տաք շորեր: Անկողինները բոլորը թափել էին տվել, հիշում եմ բրդերը թափված։ Բայց ինձ, տաք վերմակով փաթաթված, էդ զինվորականը իր գիրկն էր նստեցրել, իսկ հայրս, մայրս ու երկու եղբայրս՝ թափքում էին:

Ոչ մեկին լուր չտվինք, նույնիսկ տատիկիս: Ասացին՝ ժամանակ չկա: Մեզ տարան Ուլուխանլու կայարան, որտեղ շատ մարդիկ էին հավաքվել՝ նույն ճակատագրով: Դա մի քիչ մխիթարեց հորս: Պապաս շատ էր վախեցել, որովհետև ինքը բացի լավ գործերից, բացի լավություններից, ուրիշ բան չէր արել: Շատ էր զարմացել՝ ինչո՞ւ իրա հետ սենց բան եղավ։ Մեզի բոլորիս հերթով նստացրին տավառնի (ապրանքատար) վագոններ ու դուռը փակեցին։

Շաբաթից ավել ճանապարհ գնացինք: Ինչ կայարաններում, որ կկայնեին, ժողովրդին անտառի մեջ էին տուալետ ուղարկում: Մի օր մեր երիտասարդ տղաները փախչում են քաղաք, ուշանում են: Մեզի պատիժ են տալիս՝ մյուս կայարանում չեն կանգնում: Երեխա կա մեջը, հիվանդ կա, մեծ մարդ, հղի կին. ոՙ՚ նց կարելի ա դուրս չելլաս... Պապաս ջղայնանում է, պզտիկ պատուհանից դուրս ա նայում ու ասում. «Թքեմ ձեր նամուսին»։

Հայրս խելացի մարդ էր, շարունակ հեքիաթներ էր պատմում, հաճախ ինքն էր հորինում, հանգստացնում էր մարդկանց: Տեղ հասանք։ Մի գյուղ՝ ոչ տուն կա, ոչ բան, անունը Բլինովո: Մի տեղ տվին. հատակի տախտակները, որ կողմը ոտքդ դնում էիր, փոս էին ընկնում: Երկու եղբոր մի քույր էի՝ ձեռքի վրա պահած: Վատ էի տանում, լաց էի լինում: Էդ ժամանակ սոխը նոր ծաղկած էր, հարևան ռուսները սոխի գլուխները տալիս էին, ցվետոկ, ցվետոկ ասելով՝ զբաղացնում էին ինձ:

Մեր բնակավայրը Սոռոկինսկի ռայոնում էր, գետի ափին: Գյուղում շատ մարդ չկար: Հայերին օգնում էինք: Եղբայրներս հաճախ իրենք էին տանում, ամանները գետում լվանում, մեկ-մեկ էլ գդալ կամ պատառաքաղ կորցնում ջրում։

Մեզի սկզբում ասին՝ պիտի մնաք, ձեզի հետ գնալ չկա: Շաբաթը մեկ պիտի ներկայանայիր, ստորագրեիր: Իրավունք չունեիր էդ գյուղից ոչ մի տեղ գնալու: Պապաս մի քանի զույգ կոշիկ էր հետը տարել՝ մեջի պիտակներով: Էդ գյուղի մեծը, տեսնելով՝ հետաքրքրվում է՝ ոՙ՚ վ է կարել: Պապաս վախենում է միանգամից պատասխանել՝ հանկարծ չբռնեն: Բայց հետո հասկացնում է, որ արհեստավոր է:

Էդտեղ գոմերի շենք կար, պապայիս տեղ է տալիս, կաշի է տալիս, ասում է՝ խումբ հավաքիր, վալենկաներ կարեք: Պապաս լավ վարպետների հավաքեց, մեծ եղբայրս էլ սայաջի (կոշիկի տակացու պատրաստող) էր: Սկսեցին գործ անել, լավ առաջ գնացինք: Բայց պարտադիր էր նաև անտառի աշխատանքը: Մամաս շատ նուրբ էր, սղոց անել չկարողացավ: Էդ մեծավորը մորս էլ, հորս էլ ազատեց, թե՝դու սապոգներդ կարի:

Մինչև յոթերորդ դասարան այնտեղ դպրոց գնացի: Դասի գնալուց ինչքան էլ շորերով փաթաթվեիր, սառցալուլաները կախվում էին զգեստներիցդ: Ուսումս էլ չշարունակեցի. Սիբիրն ինձի շատ խանգարեց: Մենք Բլինովոյից տեղափոխվեցինք Սոռոկինո՝ շրջկենտրոն: Այստեղ մեր տունը միշտ լիքն էր լինում։ Ամեն ամիս, որ գյուղերից գալիս էին ստորագրելու, մեր տանն էին մնում: Էստեղ էլ մերոնք իրենց արհեստով լավ էին վաստակում: Հողամաս ունեինք՝ կարտոֆիլ, գազար, բազուկ- ձմեռը լցնում էինք նկուղը, հավերը մորթում, կախում տան կողքը՝ սառը տեղ: Մի խոսքով՝ գյուղական կյանք:

Էդ ի՜նչ ուրախություն էր Ստալինի մահվան օրը: Ժողովուրդը Նոր տարուն էդպես չի ուրախանա: Բարձր-բարձր կգոռայինք՝ սատկավ, սատկավ, բոլորս ծանր կյանքից դուրս եկանք; Շատ դաժան կյանք էր: Ինչքան էլ կարողացանք մեզի պահել, բայց էդ ցուրտերը, էդ օտարությունը, էդ ունեցվածքդ լրիվ կորցնելը...շատ դժվար օրեր տեսանք: Կրնայինք լրիվ ուրիշ կյանք ունենալ:

Ստալինի մահից հետո մենք վերադարձանք Հայաստան՝ 1956 թվին: Հայաստանի համար պապաս հոգի էր տալիս, էնքան պայքարող մարդ էր: Իր կյանքը էսպես եղավ, էրեխեքի կյանքն էլ ճիշտ չգնաց: Մեծ-մեծ երազանքներ ուներ՝ մեզի ուսումի տալ, բայց ոչ մի բան չկարողացավ անի մարդը։

Եկանք Երևան. մեր տունը էլ մեզ չտվին: Տատիկիս խաբել էին, թե այլևս չպիտի գան, ստորագրություն էին վերցրել, տունը ձեռքից առել: Պապաս մինչև Մոսկվա բողոքեց, ասին՝ ստորագրություն կա, չտվին: Մեզի երեքսենյականոց բնակարան տվին Մուրացանի փողոցում: Հայրս բուդկա (կրպակ) բացեց և շարունակ աշխատում էր: Երեքս էլ ամուսնացանք:

Ճամփաները բացվան, 1978 թվին եկանք Ամերիկա: Մամաս ու պապաս մահացած էին, թե չէ պապաս թույլ չէր տա: Ամուսինս Հունաստանից էր, ինքը երկար պայքարեց, որ գանք:

Դուրս գալու պատճառները շատ էին, նախ վախը, հետո շնորհք ունես, արհեստ գիտես, բայց թույլ չէին տալիս գործադրես՝ ազատություն չկար: Եթե ներգաղթր չլիներ, կարող էինք լրիվ ուրիշ լինել, եղանք ուրիշ մարդ: Սակայն Հայաստանի մասին նաև լավ հիշողություններ կան,կարոտ կա, հարազատություն, լավ մարդկանց շատ ենք հանդիպել, օգնել են։

Պապաս շատ էր վախեցել, որովհետեւ ինքը բացի բարի գործերից, բացի լավությունից, ուրիշ բան չէր արել: Շատ էր զարմացել՝ ինչպեՙ՚ ս իրա հետ սենց բան եղավ։